Tophane Tarihi, Tophane Hakkında Bilgi

Tophane Tarihi ve Tophane Hakkında Bilgi başlıklı bu yazı, Osmanlı döneminin önemli bir silah sanayi bölgesi olan Tophane’nin, kronolojik sıraya göre tarihi hakkında kısa bilgiler vermektedir.

Tophane-i Amire

Tophane, günümüzde yerinde toplu konutların bulunduğu Zeytinburnu Silah Fabrikasının, 1850’li yıllarda tam kapasite ile çalışmaya başlaması ile önemini yitirmiş. Birinci Dünya Savaşından sonra ise Tophanedeki yapılar bir süre kaderine bırakılmış. Bu kısa girişten sonra Tophane tarihi hakkında bilgi vermeye başlayabiliriz.

Tophane Tarihi

Tophane tarihi ve Tophane hakkındaki bilgilerin biraz daha anlaşılabilir olması açısından, bu yazı aşağıda belirtildiği gibi tarihi dönemler şeklinde yazılmıştır.

14oo – 1750 Yılları Tophane Tarihi

1453-1470 yılları arasında, İstanbul’un fethi sırasında topların önemini gören Fatih Sultan Mehmet, Tophanede ilk olarak Tophane-i Amire’yi inşa ettirmiş. Böylece Tophane, Osmanlı İmparatorluğu döneminde savunma sanayi için ilk top döküm tesisleri olarak tarihe geçmiş.

1481-1512 yıllarında, II. Beyazıt Han döneminde, Tophane-i Amirenin bünyesine bir de kışla eklenmiş. Bu nedenle Tophane-i Amire, aynı zamanda Osmanlı savaş endüstrisine yönelik yapıların da öncülüğünü yapmış.

1520-1566 yılları arasında Kanuni Sultan Süleyman döneminde Tophane’ye ilk kez büyük tesisiler şeklinde irili ufaklı birçok yapı inşa edilmiş. Tophanenin ilk defa ciddi manada büyük tesisiler yapılması da bu döneme denk geliyor.

1719 yılında çıkan büyük bir yangında, üstlerinin tahta ve kalaslarla örtülü olduğu bu irili ufaklı yapıların büyük çoğunluğu yanarak ortadan kalkmış.

1745 yılında topçubaşı ve aynı zamanda mimar olan Mustafa Ağa, öndeki meydanı genişleterek çoğu tesisi yeniden inşa ederek hizmete sunmuş.

1750 – 1800 Yılları Tophane Tarihi

1789 yılında padişahlığa başlamış olan III. Selim, Tophane ve Tophane-i Amireyi yeniden düzenlemiş. Fransa’dan subaylar ve top dökümcüleri getirmiş. Kullanımı zor ağır toplar yerine, hareketli modellere bu tarihten itibaren yer verilmeye başlanmış. Tophane meydanı daha da genişletilmiş.

1791-1792 yıllarında, yine III. Selim döneminde genişletilen Tophane meydanının kara tarafındaki topçu kışlasının yanına ve deniz tarafına bir de top arabaları kışlası inşa ettirmiş. 1793 yılında ise top arabacıları kışlasının daha da genişletilmesi için bazı ev ve dükkanlar kamulaştırılmış.

1823 yılında, II. Mahmut’un Padişahlığı döneminde çıkan bir yangında, yamaçlarda yer alan birkaç top döküm binası ve günümüze kadar gelebilen Tophane Kasrı hariç tüm tesisler yanmış.

1838 yılına kadar yanan bina ve tesislerin yerine, II. Mahmut tarafında yenileri yeniden inşa edilmiş. Yanan Kışla Camisinin yerine günümüzdeki Nusretiye Camisi yapılmış. Top arabacıları kışlası ve top dökümhaneleri yeniden yapılmış.  Kışla ve dökümhanenin hemen yanına kagirden yeni bir vapur kayıkhanesi yapılmış. Deniz kıyısına yeni bir malzeme fabrikası yapılmış.

1847 yılında, Abdülmecit Han, tophaneye yeni bir marangozhane inşa ettirmiş. 1863 yılında topçubaşı binası yeniden yanmış. Yanan binanın yerine Abdülhamit Han yenisini yaptırmış. Ayrıca Abdülhamit Han, 1866 yılında kışlaya yeni bina ve tesisler de ilave ettirmiş.

1850 yılında Zeytinburnu Demir Fabrikasının tam anlamıyla faaliyete geçmesiyle birlikte, top ve diğer silahlar bu fabrikada dökülmeye başlanmış.

1866-1868 yıllarında, Zeytinburnu Fabrikanın tam kapasite ile çalışmaya başlamasıyla birlikte, Tophane’deki top dökümü de yavaşlamaya başlamış.

1900 – 2000 Yılları Tophane Tarihi

1914-1918 yıllarında meydana gelen Birinci Dünya Savaşından sonra Tophane-i Amire tesisleri, önemini iyice yitirmiş. Buradaki yapıların çoğu kaderine terk edilerek harp olmasına, yıkılmasına ve yok olmasına sebep olunmuş. İstanbul’un her daim büyümesi ile de bu yok oluş daha da hızlanmış.

1950 yıllarına gelindiğinde, iki dökümhane ile bunların yanında yer alan ve Kalıphane olduğu düşünülen bir yapı kalmış. Bu yapılar 1955 yılında Askeri Müze olarak kullanılmak istense de sonradan vazgeçilmiş. Ancak Askeri Müze Deposu olarak kullanılmaya başlanmış.

1972 yılında söz konusu yapılar, Top Teşhir Müzesi olarak kullanılmasına karar verilmiş. Duvarlarının ve bu tarihi yapının diğer yerlerinin restorasyon ve onarımına başlanmış. Ancak büyük harcama gerektiği tespit edilince bu projeden de vazgeçilmiş. Ardından bu tarihi yapılar, uzun süre yasak bölge kapsamında boş tutulmuş.

1993 yılına gelindiğinde yasak bölge kapsamındaki söz konusu tarihi yapılar, Millî Savunma Bakanlığı tarafından, Mimar Sinan Üniversitesine tahsis edilmiş. Ardından Üniversite tarafından, restorasyon ve onarım çalışmalarına yeniden başlanmış.

1998 yılında bu tarihi binalar, Mimar Sinan Üniversitesi Kültür ve Sanat Merkezi olarak kullanılmaya başlanmış. Günümüzde de aynı statüde hizmete devam etmektedir. Mimar Sinan Üniversitesi Kültür ve Sanat Merkezi, Pazartesi hariç her gün 09:00-17:00 saatleri arasında gezilebilir.

***

Bu yazı içerisinde yer alan bazı tarihi yapılar ile Tophanede mevcut diğer tarihi binalar hakkında kısa bilgiler ve Tophane hakkında diğer bilgiler, aşağıda linkleri verilen yazılarda yer almaktadır.

• Tophane Gezilecek Yerler hakkında bilgi için tıklayınız…
• Tophane Gezi Rehberi ve Tophane’ye nasıl gidilir tıklayınız…